काठमाडौं। वित्तीय क्षेत्रले गत वर्ष मिश्रित परिणामहरू देखाएको छ, जसले देशको समग्र आर्थिक स्वास्थ्यको जटिल चित्रलाई उजागर गरेको छ। केही सहजतातर्फ फर्किएको पनि संकेत गर्छ। 

२० वटा वाणिज्य बैंकहरूले कुल ६४ अर्ब १५ करोड रुपैयाँको खुद नाफा हासिल गरे, जुन अघिल्लो वर्षको तुलनामा १३.३९ प्रतिशत वृद्धि हो। यद्यपि, यो नाफाको वृद्धिले भ्रम पनि सिर्जना गर्छ, किनकि बैंकिङ क्षेत्रभित्र सबैले उस्तै पर्फर्मेन्स देखाएका छैनन्। 

२० मध्ये १० बैंकहरूले नाफा बढाएका छन् जबकी अन्य १० ले गिरावट अनुभव गरेका छन्। प्रभु बैंक, नबिल, हिमालयन, नेपाल इन्भेष्टमेन्ट मेगा, लक्ष्मी सनराइज, प्राइम, कुमारी, एभरेष्ट र नेपाल एसबीआई बैंकहरूले सकारात्मक वृद्धि देखिए। यी बैंकसँगै सानिमा, एनएमबि, एनआइसी एसिया, नेपाल बैंक, स्टान्डर्ड चार्टर्ड, सिटिजन्स, ग्लोबल, सिद्धार्थ, माछापुच्छ्रे र राष्ट्रिय वाणिज्य बैंकहरूको नाफामा भने गिरावट आएको छ।

औसतमा नाफा बढेको देखिए पनि २० मध्ये आधाको घट्नुले वित्तीय क्षेत्रमा जटिलता बाँकीनै रहेको चित्र प्रस्तुत गर्छ। केही संस्थाहरूले चुनौतीपूर्ण आर्थिक वातावरणमा पनि फस्टाउन सकेका छन्, जबकि त्यही क्षेत्रका अरु संस्था संघर्ष गरिरहेका छन्। यो भिन्नताले प्रत्येक बैंकको व्यवस्थापन रणनीति, जोखिम व्यवस्थापन प्रणाली र बजारसँगको सामान्जस्यलाई इङ्गित गर्छ।

नबिल बैंकले ७ अर्ब ६ करोड रुपैयाँको खुद नाफाका साथ शीर्ष स्थान हासिल गरेको छ। त्यसपछि ग्लोबल आइएमई (६ अर्ब १ करोड) र नेपाल इन्भेष्टमेन्ट मेगा बैंक (५ अर्ब १९ करोड) शीर्ष स्थानमा छन्।  यी उच्च प्रदर्शन गर्नेहरूले कठिन परिस्थितिहरूमा पनि नाफा गरेर आफ्नो क्षमता देखाएका छन्। यद्यपि, यी उच्च नाफाका आँकडाहरूलाई भने व्यापक आर्थिक सन्दर्भमा हेर्नुपर्छ।

नेपालको अर्थतन्त्र गम्भीर चुनौतीहरूको सामना गरिरहेको छ। देश आर्थिक मन्दीको चपेटामा छ, जसले व्यापार र उद्योगमा गम्भीर असर पारेको छ। उद्योगहरू औसतमा आफ्नो क्षमताको ३० प्रतिशतमा मात्र सञ्चालन भइरहेका छन्, जसले उत्पादकत्व र रोजगारीमा महत्त्वपूर्ण गिरावट आइरहेको छ। नयाँ ऋणको मागमा उल्लेखनीय कमी आएको छ, जसका कारण बैंकहरूले आफ्नो ऋण विस्तार लक्ष्यको आधा मात्र हासिल गर्न सकेका छन्।

यो आर्थिक उतारचढावले व्यापक प्रभाव पारेको छ। ब्याजदरहरूमा कमी आएपनि व्यवसायीहरू र उद्यमीहरूमा नयाँ परियोजनाहरू सुरु गर्ने वा विद्यमान व्यवसायहरूलाई विस्तार गर्ने अवस्थामा देखिन्न। यो अनिश्चितताको वातावरणले लगानी र आर्थिक गतिविधिलाई थप अवरुद्ध गर्दछ।

विशेष गरी, निर्माण क्षेत्र र साना तथा मझौला उद्यमहरू (एसएमइ) कडा प्रभाव परेको छ। धेरै यस्ता व्यवसायहरू ऋण तिर्न असमर्थ भएका छन्, जसका कारण उनीहरू कर्जा सूचना केन्द्रको कालोसूचीमा परेका छन्। यो परिस्थितिले थप ऋण प्राप्त गर्न कठिन बनाउँछ र एसएमइ क्षेत्रको विकासलाई रोक्दछ, जुन नेपाल जस्तो विकासशील अर्थतन्त्रको लागि महत्त्वपूर्ण छ।

बैंकहरूका लागि बढ्दो खराब ऋण र नोक्सानी व्यवस्थापन खर्चले नाफामा दबाब सिर्जना गरेको छ। यसको परिणामस्वरूप धेरै बैंकहरूको वितरणयोग्य नाफा उल्लेखनीय रूपमा घटेको छ। पछिल्ला दुई वर्षदेखि, धेरै लगानीकर्ताहरूले लाभांश प्राप्त गरेका छैनन्, जसले बैंकिङ क्षेत्रप्रति विश्वासको संकट निम्त्याएको छ।

यो विश्वासको संकट केवल ऋण नतिर्ने आन्दोलनहरूबाट मात्र होइन बैंकहरूको समग्रमा कमजोर प्रदर्शनबाट पनि उत्पन्न भएको छ। यद्यपि बैंकहरूको वित्तीय स्वास्थ्यमा तत्काल खतरा भने छैन।

यस परिस्थितिलाई सम्बोधन गर्न नेपाल राष्ट्र बैंकले बैंकहरूमाथिको दबाब कम गर्न केही रणनीतिक कदमहरू चालेको छ। यद्यपि, यी उपायहरूको पूर्ण प्रभाव देख्न समय लाग्नेछ। राष्ट्र बैंकले यो पनि स्पष्ट पारेको छ कि मौद्रिक क्षेत्रबाट गरिएका सहजीकरणहरूले मात्र पर्याप्त हुँदैन, वास्तविक अर्थतन्त्रमा सुधार गर्न सरकार नै अगाडि बढ्नु पर्छ। 

बैंकिङ क्षेत्रका चुनौतीहरू देशका व्यापक आर्थिक समस्याहरूसँग गहिरो रूपमा जोडिएका छन्। उदाहरणका लागि, सरकारले निर्माण व्यवसायीहरूलाई समयमै भुक्तानी गर्न नसक्दा, यी कम्पनीहरूले आफ्ना बैंक ऋणहरू तिर्न सकेनन्। यसको प्रभाव अर्थतन्त्रका अन्य क्षेत्रहरूमा फैलिएको छ, यसबाट एउटा दुष्चक्र खडा गरेको छ, जसले समग्र आर्थिक संकटलाई बढावा दिएको छ।

समाधानका लागि एक बहुआयामिक दृष्टिकोणको आवश्यकता पर्दछ। बैंकहरूले आफ्नो जोखिम व्यवस्थापन अभ्यासहरूलाई सुदृढ गर्नुपर्दछ र आफ्ना पोर्टफोलियोहरूलाई विविधीकरण गर्नुपर्दछ। सरकारले एसएमइ क्षेत्रलाई समर्थन गर्न र पूर्वाधार परियोजनाहरूमा लगानी गर्न नीतिगत उपायहरू ल्याउनु पर्दछ।

बैंकहरुलाई निर्देशित गरेर मात्र लगानी बढाउनतिर लाग्नु हुँदैन। आखिरमा अहिले बिग्रिएको कर्जाको ठूलो हिस्सा निर्देशित एसएमइकै हो। राष्ट्र बैंकले बैंकिङ क्षेत्रको स्थिरता सुनिश्चित गर्न कडा निरीक्षण कायम राख्दै लचिलो नीतिहरू अपनाउनु पर्दछ।

बैंकिङ क्षेत्रले जटिल र चुनौतीपूर्ण वातावरणको सामना गरिरहेको छ। केही बैंकहरूको सकारात्मक प्रदर्शन र समग्र क्षेत्रको नाफामा वृद्धिले आशाका संचार जगाएको छ। तथापि, आर्थिक मन्दी, बढ्दो खराब ऋण र लगानीकर्ताको विश्वासमा कमीले गम्भीर चुनौतीहरू प्रस्तुत गर्दछ। यी चुनौतीहरूको समाधान नेपालको आर्थिक पुनरुत्थान र दीर्घकालीन वित्तीय स्थिरताको लागि महत्त्वपूर्ण हुनेछ। सरकार, केन्द्रीय बैंक र वित्तीय संस्थाहरू बीचको समन्वित प्रयासले मात्र यी जटिल समस्याहरूलाई प्रभावकारी ढंगले सम्बोधन गर्न सक्दछ।