काठमाडौं। सिनेमादेखि समाचारसम्म, वृत्तचित्रदेखि सर्वेक्षणसम्म ड्रोनको प्रयोग ह्वात्तै बढ्दा नियमनमा सरकारलाई गाह्रो परेको छ। नेपालमा नागरिक उड्डयन प्राधिकरणमा दर्ता गराइ अनुमतिसँगै युनिक आइडी नम्बर पाएपछि मात्रै ड्रोन उडाउन पाइन्छ। संवेदनशील क्षेत्रमा ड्रोन उडाउन पाइँदैन। जथाभावी बढेपछि नियमनमा कडा प्रावधान आउन लागेको हो।

अनुमति नलिइ जथाभावी ड्रोन उडाउनेलाई निरुत्साहित गर्न नियमावलीमा कडा व्यवस्था गर्ने तयारी भइरहेको छ। स्वीकृतिविनै मनपरी ड्रोन उडान हुँदै आएको जनाउँदै पर्यटन मन्त्रालयले नेपाल नागरिक उड्डयन प्राधिकरण (क्यान)सँगको सहकार्यमा छुट्टै नियमावली तयार गर्ने भएको हो।

मुलुकमा ड्रोन दर्तादेखि प्रयोगमा अनियमितता देखिएसँगै छुट्टै नियमावली तयार गर्न लागिएको क्यानका सूचना अधिकारी ज्ञानेन्द्र भुलले बताए। उनका अनुसार विमानस्थलसँगै विभिन्न आरक्ष क्षेत्रमा मनपरी ड्रोन उडान गरेको पाइएको छ। छुट्टै नियमावली र सफ्टवेयर तयार गर्न लागिएको जानकारी दिँदै उनले भने, ‘दर्ता प्रक्रियामा सरलीकरणसँगै नियमनको दायरा फराकिलो बनाउने गृहकार्य भइरहेको हो।’

दर्तावाल ड्रोनको निगरानी र नियमन जति सहज छ, अनुमति नलिएकालाई छैन। त्यसैले नियमावलीले दर्तामा आउने प्रक्रिया सहज बनाउने उनेल बताए। ‘ड्रोन पनि वायुयानअन्तर्गत पर्न आउँछ। नागरिक उड्डयन नियमावलीअन्तर्गत अनिवार्य दर्ता हुन आवश्यक छ,’ उनले भने, ‘त्यहीअनुसार युनिक आइडेन्टिफिकेसन नम्बर (युआइएन) दिने गरिन्छ। तर, अहिले दर्तादेखि उडान अनुमतिको विषय नै झन्झटिलो हुँदै आएको गुनासो छ। त्यसैकारण हामीले नियमावली तयार गर्न लागेका हौं।’

मुलुकमा ड्रोनको नियमन क्यानले मानवरहित हवाई उडानसम्बन्धी कार्यविधि २०७५ अन्तर्गत गर्दै आएको छ। उक्त कार्यविधिले ड्रोन दर्ता र अनुमतिलाई जोडेको छ। दर्ताका लागि ड्रोनको वजन र उडानमा लिइने उचाइअनुसार ४ भागमा विभाजन गरिएको छ।

क्यानमा ४ वटा वर्गमा ड्रोनको दर्ता हुँदै आएको छ। ड्रोन उडानका लागि नेपाल प्रहरीको पनि अनुमति लिनैपर्ने भएका कारण गृह मन्त्रालयसँगको समन्वयमा ७७ वटै जिल्ला प्रशासन कार्यालयबाट अनुमति लिने व्यवस्था छ।

जसअन्तर्गत क्याटगोरी ‘ए’ र ‘बी’का ड्रोन प्रयोगकर्ताले २०० फीट उडानका लागि जिल्ला प्रशासन कार्यालयबाट अनुमति लिन सक्छन्। यसका लागि विमानस्थल, वन्यजन्तु आरक्षणको अनुमति लिनुपर्ने प्रावधान छ।

२ केजीभन्दा माथि वजनको ड्रोनले २०० फिटभन्दा माथि उचाइमा उडानका लागि नागरिक उड्डयन प्राधिकरण र गृह मन्त्रालयको अनुमति लिनैपर्ने प्रावधान छ।     

सूचना अधिकारी भुलका अनुसार पछिल्लो समय क्यानमा वार्षिक डेढ सय वटा ड्रोन दर्ता हुँदै आएको छ।

‘पहिला टीआइएकै कुरा गर्दा धेरै ड्रोन एप्रोचमै पर्न आउँथ्यो। ड्रोनको लेजर विमका कारण जहाज नै मिस एप्रोच गर्नुपर्थ्यो,’ उनले भने, ‘अहिले पनि विना अनुमति ड्रोनको प्रयोग हुँदै आएको छ। नेपाल प्रहरीमार्फत यहाँ प्रयोग कर्ता र ड्रोन दुवैलाई ल्याइ कारवाही हुँदै आएको छ।’

अवैध रुपमा उडाउनेको ड्रोन नियन्त्रणमा लिइ प्राधिकरणले जफतको कार्बाही गर्दै आएको छ। केही समय अघिमात्रै प्राधिकरणले स्वीकृतिविनै उडान गरेको ९ लाख रुपैयाँको ड्रोन जफत गरेको उनले बताए। 

जफत गरिएको ड्रोन प्राधिकरणले अक्सनमा राख्दै आएको छ। एउटा गल्ती लगत्तै ठूलो कारवाही गर्नुपर्दा न्यायोचित नदेखिएकै कारण नियमावली तयार गर्न आवश्यक देखिएको उनले बताए। क्यानले दर्ता गर्ने, अनुमति गृह मन्त्रालयले दिने गर्दा प्रयोगकर्तालाई झन्झटिलो हुने भएपछि सफ्टवेयर नै तयार गर्न लागिएको उनले जानकारी दिए।

‘एउटै अनलाइन प्रणालीबाट ड्रोनको दर्ता, उडान अनुमति, ट्राकर सबै समावेश हुने गरी सफ्टवेयर तयार गर्ने योजनामा छौँ,’ उनले भने,’विदेशबाट आउने पर्यटकलाई उताबाट आउनु अगाडि नै ड्रोन दर्ता गरेर उडान अनुमति सहज बनाउने गरी सफ्टवेयर बनाइनेछ। ड्रोन ट्रेकिङ प्रणाली पनि सञ्चालनमा ल्याइनेछ।’

अप्रिल ९ देखि ११ सम्म साउथ एसिया ड्रोन फेस्टिभल

पर्यटन मन्त्रालयले क्यानसँगको सहकार्यमा आउँदो अप्रिल ९ देखि ११ तारिखसम्म साउथ एसिया ड्रोन फेस्टिभल आयोजना गर्ने भएको छ। महोत्सवमा सार्क मुलुकका सरकारी निकायले गर्दै आएको ड्रोन उडान नियम पालना, अवस्थाबारे छलफल, ड्रोन कम्पनी र नियमनकारी निकायबीच छलफल र ड्रोन प्रदर्शनी हुने उनले जानकारी दिए।

विश्व बैंकको सहयोगमा मन्त्रालयले महोत्सव गर्ने भएको हो। हरेक मुलुकबाट पर्यटन मन्त्रालय र नियमनकारी निकायको प्रतिनिधि आउने उनले जानकारी दिए। यस बाहेक नेपाल ड्रोन एशोसिएसन, ड्रोन उत्पादक कम्पनीको पनि सहभागिता हुनेछ।

महोत्सवमा करिब ३०० जनाको सहभागितामा रहने जनाइएको छ। कार्यक्रमको तेस्रो दिनमा ड्रोन प्रदर्शनीको तालिका छ।

कस्ता ड्रोन चल्छन् नेपालमा?

ड्रोन उडानका लागि लाइन अफ साइट अर्थात ड्रोन र रिमोट बीचको भिजिबलिटी आवश्यक रहन आउँछ। पछिल्लो समय बीबीएलएस (बियोन्ड लाइन अफ साइट) अन्तर्गत डिजिटल रिमोटको आधारमा ड्रोन उडान गर्न सकिन्छ।

अर्को इलेक्ट्रिक भर्टिकल टेक अफ ल्याण्डिङ (इभिटल) प्रविधिको ड्रोन प्रयोग हुँदै आएको छ। अर्बन एयर मोबिलिटी  अन्तर्गतको ड्रोन पनि प्रयोग हुँदै आएको उनले जानकारी दिए।

सिनेमा, वृत्तचित्र खिच्नदेखि समाचार र सर्वेक्षणका लागि ड्रोनको प्रयोग बढेको छ। औषधिजस्ता हलुका सामान पसारपसारमा पनि परीक्षणका रुपमा प्रयोग भएका छन्।