काठमाडौं। विश्व बजारमा अहिले तेलको मूल्य आकाशिएको अवस्था छ। कच्चा तेलको मूल्य युक्रेन युद्धअघिका दिनहरूको अवस्थामा फर्किएको छैन, बरु अझै बढ्ने तर्खरमा देखिन्छ।

यसले विश्व बजारमा आम मानिसको दैनिकी र व्यवसायहरूलाई चाँडै कुनै पनि समयमा महत्त्वपूर्ण राहत प्रदान हुने कुनै सम्भावना तत्काल नदेखिएको आर्थिक विश्लेषकहरुले बताउन थालेका छन्।

ब्रेन्ट क्रूडको मूल्य ग्लोबल बेन्चमार्कमा यस हप्ताको सुरुमा प्रति ब्यारेल १२४ डलरसम्म पुग्यो। यो मार्च महिनाको सुरुदेखिको उच्चतम स्तर हो। युरोपेली संघले यो वर्षको अन्त्यसम्ममा आफ्नो रूसी तेल आयातको ९० प्रतिशत घटाउने घोषणा गरेपछि यसको मूल्य झन बढेको हो।

ओपेकले थप तेल उपलब्ध गर्नेछ भन्ने अपेक्षाको कारणले गर्दा मूल्यहरू थोरै ओरालो लागेर लगभग प्रति ब्यारेल ११७ डलरसम्म पुगेको छ। तर यो खालको कदम पम्पमा उपभोक्ताहरूले महसुस गरेको पीडालाई कम गर्न वा विश्वव्यापी मुद्रास्फीतिलाई नियन्त्रण गर्न पर्याप्त कदम नभएको आर्थिक विशेषज्ञहरुको भनाइ छ। इयुले लगाएको प्रतिबन्ध र विश्वको दोस्रो ठूलो अर्थतन्त्रमा मागका कारण रिकभरीले तिनीहरूलाई उच्च राख्ने अधिकारीहरु बताउँछन्।

एक एनालिटिक्स कम्पनी अमेरिकाका लागि ‘केप्लर’ का प्रमुख तेल विश्लेषक म्याट स्मिथले विश्व बजारमा तेलको मूल्य तीन खालको मूल्य वरिपरि रहने सम्भावना रहेको बताए।

‘यदि लकडाउन खुलेपछि चिनियाँ माग फेरि बढेर आयो र रसियाले उत्पादनमा गिरावट जारी राख्यो भने वर्षको सुरुमा देखेको मूल्य प्रति ब्यारेल १३९ डलरको उच्चतम विन्दुमा पुन: पुग्ने सम्भावनाको दायरामा हुनेछौं,’ उनले भने।

युरोपले रुसी तेलमाथि लगाएको प्रतिबन्ध घातक बन्दै

बढ्दो मुद्रास्फीति र सुस्त वृद्धिले मन्दीको डर बढाए तापनि तेलको विश्वव्यापी मागले सन् २००८ मा जस्तै मूल्य घटाउन र हाल भइरहेको तेलको मूल्यमा पर्याप्त मात्रामा गिरावट आउने सम्भावना नरहेको स्मिथको भनाइ छ।

‘यस पटक छुटै खालको चिन्ता छ। किनकि यो आपूर्ति पक्षको मुद्दा हो। यदि हामी मन्दीमा गएऔं भने पनि हामीले पम्पमा तेलको मूल्यहरू पर्याप्त रूपमा घटेको देख्न सक्दैनौं र कम मूल्यमा तेल किन्न सक्दैनौं,’ स्मिथले भने।

युरोपेली संघले शुक्रबार औपचारिक रूपमा आफ्नो तेल प्रतिबन्धलाई स्वीकार गरेको छ। युक्रेनमा आफ्नो आक्रमणलाई लिएर मस्कोमाथि लगाइएको प्रतिबन्धको यो छैटौं प्याकेजको अंश हो। अधिकांश इयू देशहरूसँग अब रुसी कच्चा तेलको आयात बन्द गर्न ६ महिना र अन्य सबै तेल उत्पादनहरूको लागि आठ महिना छ।

स्मिथका अनुसार अहिलेको लागि ब्लकले रूसबाट केही तेल किन्न जारी राख्नेछ। तर यसले वैकल्पिक आपूर्तिकर्ताहरूको लागि वरपर किन्ने गरिरहेको छ। केप्लरको तथ्याङ्क अनुसार अंगोलाबाट कच्चा तेलको आयात युद्ध सुरु भएदेखि तीन गुणा बढेको छ, जबकि ब्राजिल र इराकी मात्रा क्रमशः ५० प्रतिशत र ४० प्रतिशतले मात्र बढेको छ।

यस्तै ऊर्जा डेटा फर्म भोर्टेक्साका वरिष्ठ इन्धन तेल विश्लेषक रोस्लान खसाउनहका अनुसार धेरै टाढाका स्थानहरूबाट तेल सोर्सिङले मूल्यहरू झन उच्च हुनेछ। यसमा धुवानी कष्ट लगायत विभिन्न लागत थपिने हुन्छ। ‘यसको प्रत्यक्ष असर लामो दूरीबाट तेल धुवानी गर्दा उच्च भाडा लागत हो,’ खसाउनहले भने।

सरकारहरूले मूल्यहरू कम गर्नका लागि केही कुराहरू गर्न सक्छन्। जसमा इन्धन सब्सिडीहरू र पम्पमा मूल्यहरू क्यापिङ गर्ने प्रस्ताव समावेश छ। ‘तर विश्व बजारमा आकाशियको मूल्यहरू घटाउन आवश्यक छ। यसका लागि धेरै धेरै आपूर्ति हुनुपर्छ तर यही आउन गाह्रो छ,’ खसाउनहले भने।

अपर्याप्त विकल्प

अन्तर्राष्ट्रिय ऊर्जा एजेन्सीका अनुसार गत वर्ष रसियाले विश्वव्यापी तेल आपूर्तिको १४ प्रतिशत हिस्सा ओगटेको थियो। रूसमाथि पश्चिमा देशहरूले लगाएको प्रतिबन्धले बजारमा पहिले नै महत्त्वपूर्ण खाडल सिर्जना गरिरहेको छ। रूसमाथि पश्चिमा देशहरूले लगाएको प्रतिबन्धका कारण रूसले अप्रिलमा प्रति दिन लगभग दश लाख ब्यारेल तेल उत्पादन बन्द गर्यो।

तर यो भन्दा पनि भर्खरै इयु संघले हाल कटौती गरेको ९० प्रतिशतले २०२२ को मध्यतिर रुसले उत्पादन बन्द गर्ने क्षमता प्रति दिन लगभग ३० लाख ब्यारेल पुग्न सक्ने आईईएको प्रक्षपन गरेको छ।

पेट्रोलियम निर्यात गर्ने देशहरूको संगठन र यसका सहयोगीहरू ओपेक भनेर चिनिने समूहले बिहीबार जुलाई र अगस्टमा विश्वव्यापी बजारमा थप ६ लाख ४८ हजार ब्यारेल कच्चा तेल पम्प गर्न बिहीबार सहमति जनाएका छन्। यो योजना भन्दा दुई लाख ब्यारेल बढी हो। जुन सम्झौतामा यस अघि रूस पनि समावेश थियो।

आईईएले प्रतिबन्धको प्रभावलाई सन्तुलनमा राख्दै रसिया बाहेक विश्वव्यापी तेल उत्पादन यस वर्षको बाँकी अवधिमा प्रतिदिन ३० लाख ब्यारेलले बढ्ने अनुमान गरेको छ।

तर केप्लरका प्रमुख स्मिथ यो हासिल गर्न गाह्रो हुन सक्ने बताउँछन्। युक्रेनमा युद्ध हुनुअघि नै उनका अनुसार तेल उत्पादकहरूले नवीकरणीय ऊर्जातर्फ अग्रसर भएकाले उत्पादनमा लगानी घटाइरहेका थिए। र ओपेकको पनि एक खालको सीमा कायम गरिएको छ।

‘ओपेक हालको सम्झौतासँग तालमेल राख्न संघर्ष गरिरहेको छ। साउदी अरेबिया, युएई र कुवेत जस्ता कोर ओपेक सदस्यहरूले पनि गत महिना अप्रिलको तुलनामा धेरै कम निर्यात गरेका छन्,’ उनले भने।

स्मिथका अनुसार लगानी बैंक यूबीएसका रणनीतिकार जियोभन्नी स्टौनोभोले बिहीबारको नोटमा भनेका छन्, ‘धेरै ओपेक सदस्य राष्ट्रहरू आफ्नो क्षमताको सीमामा पुगिसकेका छन्।’ उनी यसको मतलब अब प्रभावकारी उत्पादन वृद्धि लक्ष्य वृद्धिको लगभग आधा हुने बताउँछन्।

विश्वव्यापी माग आपूर्ती भन्दा धेरै

महिनौंदेखि सांघाई, बेइजि र अन्य प्रमुख चिनियाँ शहरहरूमा कडा कोरोनाभाइरसका कारण भएको लकडाउनले विश्वको सबैभन्दा ठूलो तेल आयात गर्ने राष्ट्रमा माग घटेको थियो।

तर चिनियाँ सरकारले ती प्रतिबन्धहरू हटाउन थालेपछि माग बढ्न थालेको छ। यो बढेको मागले मूल्यहरू झन बढाउन सक्ने प्रक्षपन गरिएको छ। चीनले रूसबाट तेलको आयातलाई अझ बढाउन सक्छ। जसको बेन्चमार्क युराल्स क्रुड (कच्चा) ग्रेड ब्रेन्टमा प्रति ब्यारेल ३४ डलरको छुटमा व्यापार गरिरहेको छ।

भोर्टेक्साले अनुमान गरे अनुसार चीनले मे महिनामा प्रति दिन ११.१ मिलियन ब्यारेल रुसी समुद्री तेल आयात गरेको छ। जुन गत वर्षको औसतमा ३७ प्रतिशतले बढी हो। (एजेन्सी)