काठमाडौं। सत्ता गठबन्धन फेरिएपछि डेढ महिनामा उलटफेर भएको सेयर बजार अहिले सुस्ताएको छ। असार १७ गते २०५८ विन्दुमा रहेको नेप्से सूचक साउन ३१ गते ३००० अंकमा पुग्यो। यो बीचमा सेयर कारोबार रकममा पाँच पटक रेकर्ड ब्रेक भयो। बजार पुँजीकरण ४७ खर्ब पुग्यो। एकै दिन २९ अर्ब ९५ करोड रुपैयाँसम्मको सेयर कारोबार भयो। तर, बजारमा देखिएको उत्साह धेरै टिक्न सकेन। बजार अहिले २६०० विन्दुमा झरेको छ। यसै सन्दर्भमा स्टक ब्रोकर्स एसोसियसन अफ नेपालका अध्यक्ष धर्मराज सापकोटालाई बिजमाण्डूका सुनिल कुँवरले सोधे – असार १७ देखि निरन्तर उकालो लागेको सेयर बजार भदौ लागेपछि घट्न थाल्यो। अहिले तीव्र उतारचढाव देखिंदैछ। यसको कारण के हो?

केही समययता अर्थतन्त्रका धेरै सूचकहरु पोजेटिभ लयमा गइरहेका थिए। ती सूचकहरु पोजेटिभ देखिएका कारण बजार सकारात्मक रुपमा जाने बाटोमा थियो। त्यही कारण लगानीकर्तामा माग बढिरहेको थियो। त्यही बेला सरकार फेरियो। जसले लगानीकर्ताको कन्फिडेन्स बढाउन भूमिका खेल्यो। अर्थमन्त्रीले बजारप्रति दिएको आश्वासनले पनि लगानीकर्ताको कन्फिडेन्सको तह बढायो।

लगानीकर्तालाई बजार बढ्ने अवस्थामा पुग्यो भन्ने भयो। बैंकिङ प्रणालीमा थुप्रिएको तरलता, घटिरहेको ब्याजदर लगायत बजारका लागि सकारात्मक मानिएका आधारभूत सूचकहरु मजबुत बाटोमा गएकाले लगानीकर्तालाई कन्फिडेन्सको आधार दियो। वित्तीय क्षेत्रका यी सूचक हेर्दा बजार बढ्ने नै थियो। तर, यहीबीचमा केही आधार नै नभएका कम्पनीहरुको सेयर मूल्य बढ्दै-बढ्दै गयो। नियामकले ती कम्पनीको किन मूल्य बढिरहेको छ भन्ने हेरेन।

जसले मूल्य बढाउन अवाञ्छित गतिविधि गरिरहेको छ, उनीहरुलाई दण्डित गर्न एक्सन लिनुपर्थ्यो। तर, त्यो देखिएन। गोप्यरुपमा भित्रभित्रै अनुसन्धान भइरहेको हो भने हामीलाई थाहा भएन। फेरि त्यही कम्पनीलाई लिएर बजार बढिरहेको छ भन्ने हल्ला भए। यसले लगानीकर्ता नै झस्किन पुगेको देखिन्छ।

अहिले पनि आधारभूतरुपमा अन्डर भ्यालु भएका कम्पनीको मूल्य बढ्नुपर्छ भन्ने बहस भएको भए बढ्थ्यो। त्यस्तै, आधारभूत आधार नै नभएका कम्पनीको अवाञ्छित गतिविधि गरेर मूल्य बढाउनेमाथि अनुसन्धान गरेर कारबाही हुनुपर्छ भन्ने लाइनमा बहस भएको भए बजार दिगो हुन्थ्यो। तर, त्यो भएन।

हाम्रोमा कम्पनीको अवस्था हेरेर भन्दा बजारको ह्विम हेरेर लगानी गर्ने प्रवृत्ति छ। लगानीकर्तामा सचेतना नहुँदा हल्लाखल्ला भएपछि कन्फिडेन्स बढ्ने गरेको, त्यसपछि घट्ने गरेको देखिन्छ। अध्ययन गरेर लगानी गर्ने लगानीकर्ताहरु ‘पर्ख र हेर’को अवस्थामा रहे। हल्लाकै भरमा लगानी गर्ने इन्भेष्टर पेनिक भएर पेनिक रुपमै बेच्न आएजस्तो लाग्छ।

ब्रोकरहरुले बजार बढ्दा उधारोमा कारोबार गर्न पैसा दिए। त्यसकारण सुरुमा बढ्यो, अहिले त्यो रकम सेटलमेन्ट गर्नका लागि बेच्न थालेको भन्ने पनि छ नि?

कम्पनीले आफ्नो रिस्क एपाटाइट आफैंले निर्धारण गर्ने हो। नियममा भएको प्रावधानभन्दा बाहिर गएर कसैले काम गर्छ भने त्यो कानुनीरुपमा दण्डनीय हुन्छ। यो लिमिटको कुरामै सन्दर्भ जोडिन्छ। ब्रोकरले जोखिम हेरेरै कारोबार गर्न दिने हो। कसैको धेरै होला, कसैको कम होला। उधारो बढ्दै जाँदा लिमिट कम गर्ने भनेको कम्पनीले आफ्नो नीतिभित्रको कुरा भयो।

ब्रोकरहरुले उधारोमा कारोबार गराएको देखिएपछि त्यसको सेटलमेन्टको तथ्यांक सेबोनले मागिरहेको भन्ने छ। यसले बजारमा असर देखिएको हो?

सेबोन, नेप्से र सीडीएसले इन्फर्मेसन अपडेटका लागि डेटा पहिलेदेखि नै मागिरहेको हो। यसबाहेक सेटलमेन्ट रियल टाइम तथ्यांक मागेको जानकारी छैन। अहिले नियमितरुपमा सेटलमेन्टमा समस्या छैन। अहिलेसम्म सेटलमेन्ट भइरहेको छ। हाम्रो सेटलमेन्टको प्रक्रिया के हो भने एक रुपैयाँ पनि पुगेन भने सबै सेटलमेन्ट नै रोकिन्छ।

यो रोकिएको छैन। त्यसैले सेटलमेन्टमा समस्या छैन भन्ने बुझ्नुपर्छ। अर्को सेटलमेन्टका लागि फन्डमा समस्या भएको भए कहिं न कहिंबाट जानकारी आउँथ्यो। सेल साइडमा कतै स्क्रिप्ट दिन सकेको छैन भने क्लोजआउटमा जाने कुरा हो। पहिलेको भन्दा अहिले क्लोजआउट पनि घटेको छ। कुनै इन्डिभिजुअल कम्पनीमा समस्या भएको भए त्यो मेरो जानकारीमा छैन।

बजारका लागि वित्तीय सूचक ठिकै भए पनि कम्पनीको बिजनेसमा भने सुधार भएको देखिंदैन। त्यो अर्थतन्त्र नै स्लोडाउन भएर पनि होला। तर, यी आधारभूत सूचकमा सुधार नआएरै बजार बढेको भएर पो अहिलेको अवस्था आएको हो कि?

जुन कम्पनीको आधार नै छैन, ती कम्पनीको सेयर मूल्य बढ्नु जोखिम नै हुन्छ। बढ्नु हुँदैन भन्न मिलेन। तर, ती कम्पनीको मूल्य बढ्दै जानु भनेको जोखिम पनि बढ्दै जानु हो। कोही लगानीकर्ताले जोखिम लिन चाहन्छ भने उसको व्यक्तिगत इच्छाको कुरा भयो।

कम्पनीको वित्तीय अवस्था विश्लेषण गर्दा अहिले पनि बलिया कम्पनी समेत अन्डर भ्यालु भएको देखिन्छ। वित्तीय अवस्था बलियो नभइ जुन कम्पनीको मूल्य बढेको छ त्यो लगानीकर्ताको स्वविवेकको कुरा हो। अवाञ्छित तरिकाले लगानी गर्न उक्साउनेलाई नियामकले सम्बोधन गर्नुपर्ने कुरा हो। तर, कम्पनीकै पर्फमेन्स साह्रै कमजोर भएर बजार घट्नुपर्ने परिस्थिति आएको होइन।

कम्पनीले अपेक्षा गरेभन्दा राम्रै गरेका छन् जस्तो देखिन्छ। कम्पनीको अपेक्षा पनि उच्च छ भने अहिलेकै वित्तीय सूचकले पुग्दैन होला। तर, पहिले अर्थतन्त्र समस्यामा गइरहेको भन्ने अवस्थाको भन्दा अहिले पर्फमेन्स राम्रो गरेको देखिन्छ।

संस्थागत लगानीकर्तालाई सेयर धितो कर्जाको क्याप हटाएर नेपाल राष्ट्र बैंकले बजारका लागि लचिलो नीति लियो। ब्याजदर एकल अंकमै आएको छ। बैंकिङ प्रणालीमा फालाफाल तरलता छ। तर, किन यसको रिलेसन बजारमा देखिएन?

सुरुमा हल्लाखल्ला बढी भयो। त्यसपछि अवाञ्छित गतिविधिमा दण्डित भएको देखिंदैन। कुनै कम्पनीको अस्वाभाविक सेयर बढेको पनि देखिन्छ। त्यस्तो कारणले बढी हल्लाले गर्दा अहिलेको अवस्था आयो।  

अध्ययन गरेर लगानीकर्ताहरु पर्ख र हेरको अवस्थामा बसेको तथा हल्लाको पछि लाग्नेहरु पेनिक भएको अवस्था हो जस्तो लाग्छ। बजारका लागि सकारात्मक सूचक ब्याजदर एकल अंकमा छ। तरलता सहजै उपलब्ध छ। यसकारण पनि केही दिनमा बजारले गति लिने देखिन्छ।