उसोभए हाम्रो सन्दर्भमा नेप्से नेपाली अर्थतन्त्रको ऐना हो त ? होइन ! होइन भन्ने एउटा बलियो र सजिलै बुझ्न सकिने कारण छ । त्यसको चर्चा यहाँ गर्न खोजिएको छ । मुलुकको आर्थिक विकासमा पुँजी बजारको उपयोग र यसमार्फत व्यावसायिक सुशासनको सुनिश्चितता सम्बन्धमा पनि केही सुझावहरु यस लेखमा प्रस्तुत गरिएका छन् । 

नेपाली अर्थतन्त्रको संरचना, नेप्सेको निर्माण र त्यसको तुलनात्मक स्थितिलाई विश्लेषण गर्ने हो भने यो सामान्य सत्य उजागर भई हाल्छ । यो लेख नेप्से नेपाली अर्थतन्त्रको ऐना बन्न नसकेको यथार्थ, यसलाई ऐना बनाउन नसक्दाका हानी र बनाएपछि हुने लाभको पक्षमा छ । 

यातायात, गोदाम तथा सञ्चारबाट ९.२ प्रतिशत, घरजग्गा, बहाललगायतको व्यवसायबाट ८.५ प्रतिशत, उत्पादनमूलकबाट ६.२ प्रतिशत, निर्माणबाट ६.९ प्रतिशत र शिक्षाबाट ५.४ प्रतिशतमात्र उल्लेख गर्नलायक योगदान अर्थतन्त्रमा हुन्छ । अर्थतन्त्रमा ठूलो योगदान गर्ने कृषिबाट नेप्सेमा भने योगदान शून्य छ । यस्तै अवस्था अन्य क्षेत्रमा पनि रहेको तल प्रस्तुत तालिकामा देख्न सकिन्छ । 

नेपाल राष्ट्र बैंकले उसको नियमन दायरामा रहेका बैंक तथा वित्तीय संस्थाहरुको व्यवस्थापनका लागि जारी गरेका निर्देशनहरुबाट सेयर बजार तलमाथि हुने गरेको छ । राष्ट्र बैंकबाट आफ्नो अनुकुल निर्देशन आए दंग पर्ने नत्र विरोधमा उत्रिने प्रवृत्ति लगानीकर्ताहरुमा पाइन्छ । पुँजी बजार र केन्द्रीय बैंकबीच यति निकट सम्बन्ध भएको मुलुक संसारमा सम्भवत अर्को छैन ।

पब्लिक कम्पनी बृहत साझेदारी व्यवसायको एउटा रुप हो । अहिलेसम्म हामीले पब्लिक कम्पनीलाई देखावटी रुपमा मात्र स्वीकार गरेका छौं । यसको दूरगामी महत्वअनुरुप भित्री आत्मादेखि नै स्वीकार गर्न बाँकी छ । यही आत्मादेखि स्वीकार नगरेर बाहिरी रुपलाई मात्र ग्रहण गरेका कारण थुप्रै व्यावहारिक समस्या हाम्रा पब्लिक कम्पनीमा देखिएका हुन ।

पब्लिक कम्पनी भइकन पनि केही ठूला र टाठाबाठा सेयरधनीले त्यसलाई एकल स्वामित्वको फर्म जसरी चलाइरहेका छन् । व्यवहारमा यस्तो देखिरहेका सर्वसाधारण पब्लिक कम्पनीप्रति उदासीन हुनु स्वाभाविक नै हो । यसै कारण कुनै व्यवसाय गर्नुप¥यो भने पब्लिक कम्पनीमार्फत गरौं भन्ने सोच सामान्यतया आउँदैन । 

विभिन्न तहको नियमनबाट यी कम्पनीहरु गुज्रिएका हुन्छन् । व्यक्तिगत आवेशभन्दा सामूहिक विवेकले व्यावासायिक रणनीति निर्धारण गरेको हुन्छ । यस खालको व्यावसायिक संरचना प्रवद्र्धनबाट कुनै पनि पक्षको हानी हुने देखिदैन । 

ठूलो पुँजी, राज्यको स्वामित्वमा रहेको प्राकृतिक स्रोतको उपयोग गर्ने, ठूलो संख्यमा रोजगारी दिने, ठूलो कारोबार गर्ने तथा पर्यावरणीय प्रभावका दृष्टिले संवेदनशील उद्यम व्यवसाय पब्लिक कम्पनीबाटै हुनुपर्छ भन्ने विषयमा सरकार प्रष्ट हुनुपर्छ । पर्याप्त पब्लिक कम्पनी भएमात्र पुँजी बजारको अर्थपूर्ण अस्तित्व हुन्छ । नाम मात्रको पुँजी बजार अर्थतन्त्रका लागि उपयोगी हुदैन ।  

पर्याप्त संख्यामा पब्लिक कम्पनी भए मात्र पुँजी बजारको विकास हुनसक्छ । विकसित तथा परिपक्व पुँजी बजारले नै मुलुकको आर्थिक समृद्धि सुनिश्चित गर्छ । परिपक्व पुँजी बजार निर्माणका लागि आवश्यक नीतिगत तथा संस्थागत संरचनाका सन्दर्भमा छुट्टाछुट्टै अध्ययन अनुसन्धान र बहस आवश्यक छ ।