काठमाडौं। २०७८ भदौ २ मा सेयर बजारले ऐतिहासिक उचाइ लियो। त्यसदिन नेप्से ३१९९ को विन्दुमा पुगेको थियो। नेप्से परिसूचक उच्च अंकमा पुग्नुको कारण थियो- बैंक तथा वित्तीय संस्थाबाट आक्रामकरुपमा प्रवाह भएको सेयर धितो कर्जा र खुकुलो नीति।
२०७८ साउन अन्तिममा सेयर धितो कर्जा प्रवाह १ खर्ब ८ अर्ब ५१ करोड रुपैयाँसम्म पुगेको थियो। बैंक तथा वित्तीय संस्थाबाट ऋण लिएर सेयर धितोमा लगानी भएको यो नै उच्च रकम थियो। अढाइ वर्षअघि ऐतिहासिक उचाइ लिएर रेकर्ड कायम गरेको सेयर बजार र सेयर धितो कर्जा त्यसपछि निरन्तर ओरालो लाग्यो।
बजार घट्नुको कारण सेयर धितो कर्जा लगानीमा देखिएको सुस्तता हो। अर्थतन्त्रका बाह्य क्षेत्रमा दबाब देखिएपछि नेपाल राष्ट्र बैंकले २०७८/७९ को मौद्रिक नीतिमार्फत सेयर धितो कर्जामा नीतिगत अंकुश लगाउन सुरु गर्यो।
राष्ट्र बैंकले त्यो वर्ष व्यक्ति वा संस्थाले एक वित्तीय संस्थाबाट ४ करोड र समग्र वित्तीय प्रणालीबाट १२ करोड रुपैयाँभन्दा बढी सेयर धितो कर्जा लिन नपाउने नीति कार्यान्वयनमा ल्यायो।
४/१२ ले चर्चित यो नीतिले गर्दा २०८० असार मसान्तमा आइपुग्दा सेयर धितो कर्जा ३१ अर्ब ९८ करोडले घटेर ७६ अर्ब ५३ रुपैयाँ सीमित भयो। सेयर कर्जामा आएको उच्च गिरावटका कारण नेप्से ११०० अंकले घटेर २०९७ को विन्दुमा आइपुग्यो।
तथ्यांक हेर्दा सेयर धितो कर्जा बढ्दा बजार बढेको र कर्जा घट्दा नेप्से घटेको देखिन्छ। बैंक तथा वित्तीय क्षेत्रका जानकार अनलराज भट्टराई कर्जा प्रवाह बढ्दा नेप्से घट्नु र कर्जा घट्दा नेप्से ओरालो लाग्नु स्वाभाविक भएको बताउँछन्।
‘कर्जा प्रवाह बढ्दा त्यसले बजारलाई सकारात्मक दिशामा लान्छ नै,’ उनले बिजमाण्डूसँग भने, ‘जब क्यास फ्लो नै रोकिन्छ त्यसपछि असर पर्नु अस्वाभाविक होइन। बजारको नियम नै यही हो।’
स्टक ब्रोकर एसोसिएसन अफ नेपालका महासचिव फणिन्द्र ढकाल पनि उनको भनाइसँग सहमत छन्। ‘लगानीकर्ताले सेयर धितो राखेर ऋण लिंदा बजारमा पैसा आउँछ। यसले सेयरको माग बढाउँछ र बजार सकारात्मक दिशामा अघि बढ्छ। विगतका बुलमा भएको यही हो,’ उनले भने, ‘तर, बजारमा पुँजी प्रवाह नै कम भएपछि सेयरको डिमान्ड कसले गर्ने?’
राष्ट्र बैंकले सेयर धितो कर्जामा अढाइ दुई वर्षअघि सुरु गरेको नीतिगत कडाइ यो वर्षको सुरुदेखि केही खुकुलो बनाएको छ। त्यसको प्रभाव बजारमा देखिएको छ। गत असारको तुलनामा माघसम्म सेयर धितो कर्जा ८ अर्ब ६४ करोड रुपैंयाँले वृद्धि भएर ८५ अर्ब १७ करोड पुगेको छ।
राष्ट्र बैंकले चालु वर्षको मौद्रिक नीतिमार्फत २५ लाखबाट ५० लाख रुपैयाँसम्मको सेयर धितो कर्जाको जोखिमभार १५० प्रतिशतबाट घटाएर १०० प्रतिशत कायम गरेको छ। पहिलो त्रैमासिक समीक्षाबाट ५० लाखभन्दा बढीको सेयर धितो कर्जाको जोखिम भार घटाई १२५ प्रतिशत कायम गरिएको छ।
सेयर धितो कर्जाको सीमा बढाइए पनि हटाइएको छैन। राष्ट्र बैंकले १२ करोड सेयर धितो कर्जाको सीमा बढाएर व्यक्तिको हकमा १५ करोड र संस्थाको हकमा २० करोड रुपैयाँ कायम गरेको छ। तर यसलाई लगानीकर्ता र बजारका जानकारहरुले पर्याप्त मानेका छैनन्।
उनीहरुले ब्याजदर निरन्तर घटिरहँदा र बैंकमा लगानीयोग्य रकम थुप्रिंदा पनि राष्ट्र बैंकको नीतिका कारण नै सेयर बजार बढ्न नसकेको बताउँदै आएका छन्। राष्ट्र बैंकले कर्जामा खुकुलो नगरेकैले सेयर बजारले उकालो यात्रा तय गर्न नसकेको ढकालको बुझाइ छ।
‘बजारको रफ्तारलाई राष्ट्र बैंकले रोकेको हो। त्यही क्यापका कारण कर्जा प्रवाह नहुँदा खुम्चिएको देखिन्छ,’ उनी भन्छन्, ‘बैंकहरुले लगानी गर्न सकिरहेका छैनन्। रकम थुप्रिएको छ। तर सेयर बजारमा लगानी गर्न चाहनेहरुले राष्ट्र बैंकको नीतिका कारण पाएका छैनन्। राष्ट्र बैंकले सीमा लगाइराख्ने होइन, नियमन गर्ने हो।’
विश्लेषक भट्टराई सेयर बजारलाई लक्षित गरी लिइएका नीतिमा परिमार्जनको आवश्यकता देख्छन्। ‘ठूला लगानीकर्ताको पुँजी स्वलगानीको मात्रै हुँदैन। बजारको रिटर्न र आम्दानी हेरेर उनीहरुले लगानी गर्ने हो। त्यसका लागि कारोबारको भोलुम चाहिन्छ,’ उनले भने, ‘सेयर बजारलाई पुँजी निर्माण प्रविधिको रुपमा लिने हो भने कर र नीतिहरु रिफर्म गर्नुपर्छ।’
